Zeszyt ćwiczeń do nauki rumuńskiego dla Polaków - ucz się języka, poznając kulturę Rumunii!
Opowieści z Rumunii
Język rumuński to bodaj najbardziej buntowniczy członek romańskiej rodziny. Choć dzieli wiele cech ze swoimi siostrzanymi językami – takimi jak włoski, francuski, hiszpański czy portugalski – to wiele rzeczy robi po prostu inaczej. Już za moment dowiesz się, co łączy te języki, a czym rumuński się wyróżnia.
rumuński a inne języki romańskie - podobieństwa
Jednym z głównych powodów, dla których języki romańskie są tak do siebie podobne, jest ich wspólne pochodzenie. Wszystkie wyewoluowały z łaciny ludowej (latina vulgaris), używanej na co dzień przez mieszkańców Imperium Rzymskiego. Wszystkie języki romańskie odziedziczyły tę łacińską bazę leksykalną oraz bardzo zbliżoną gramatykę, ale w trakcie wielowiekowego rozwoju doświadczyły licznych przemian.
Większość słownictwa w językach romańskich pochodzi z łaciny. Wiele słów brzmi i wygląda podobnie, co ułatwia wzajemne porozumienie między mieszkańcami krajów romańskojęzycznych. Oto kilka przykładów tzw. wyrazów panromańskich:
‘przyjść’: rum. veni, wł. venire, hiszp. venir, fr. venir, port. vir
‘brama’: rum. poartă, wł. porta, hiszp. puerta, fr. porte, port. portão
‘ręka’: rum. mână, wł. mano, hiszp. mano, fr. main, port. mão
Języki romańskie dzielą również wiele podobnych struktur gramatycznych. Nierzadko mają tożsame systemy czasów gramatycznych (np. czas przeszły złożony/dokonany oraz czas przeszły niedokonany) lub trybu łączącego, choć różnią się ich formy oraz konteksty użycia. Np. rumuński tryb łączący (rum. conjunctiv) służy nie tyle stylistyce i emocjonalności (upraszczając), co czystej gramatyce. Po prostu łączy ze sobą dwa czasowniki w formie osobowej. Żeby powiedzieć proste zdanie „Chcę jeść”, muszę powiedzieć coś w stylu „Chcę jem” / „Chcę że jem” (rum. Vreau să mănânc) i użyć drugiego czasownika nie w bezokoliczniku, a w trybie łączącym.
Rumun Włoch – dwa bratanki?
Gdybyśmy mieli wskazać na jeden język romański najbardziej zbliżony do rumuńskiego (biorąc pod uwagę tylko tzw. „duże języki”) z pewnością byłby to język włoski. Rumuński dzieli z nim najwięcej słownictwa wspólnego pochodzenia (ok. 70%), jednak nie oznacza to, że języki są tak dobrze wzajemnie zrozumiałe. Ów procent opisuje leksykę, która ma to samo źródło, ale współczesne formy rumuńskie i włoskie mogą się od siebie różnić z uwagi na odrębne procesy rozwojowe tych języków.
Dodatkowo jedna z klasyfikacji języków romańskich lokuje rumuński oraz standardowy włoski (bazujący na dialekcie toskańskim) w obrębie tej samej podgrupy, a linię oddzielającą języki zachodnio- od wschodnioromańskich wyznacza między włoskimi miasteczkami Massa i Senigallia. Między rumuńskim a włoskim można zauważyć dodatkowe zbieżności i cechy, których nie ma np. francuski czy hiszpański. Jest to np. tworzenie form liczby mnogiej przez dodanie i bądź e (w językach zachodnioromańskich robi się to, dodając s), np. rum. lup, lupi, wł. lupo, lupi (‘wilk’), oraz przejście /k/ i /g/ w afrykaty /t͡ʃ/ i /d͡ʒ/ przed i oraz e, np. rum. centru /t͡ʃentru/, wł. centro /t͡ʃentro/ (‘centrum’).
Interesujące jest jednak to, że włoski jest bardziej zrozumiały dla Rumunów niż rumuński dla Włochów. Wynika to m.in. z faktu, że rumuński nawet w zakresie słownictwa podstawowego obfituje w zapożyczenia z języków słowiańskich, węgierskiego czy też tureckiego, co skutecznie utrudnia jego rozumienie przez Włochów.
rumuński a inne języki romańskie - różnice
Dlaczego rumuński jest tak wyjątkowy? Już opowiadam!
Wpływy języków słowiańskich
Rumuński to język wschodnioromański, który przez wieki był pod silnym wpływem języków sąsiednich, zwłaszcza słowiańskich. To wpłynęło m.in. na jego leksykę oraz fonetykę. Rumuński ma wiele słowiańskich zapożyczeń, takich jak bogat (bogaty), prieten (przyjaciel), a iubi (kochać, pochodzące z tego samego źródła co polskie lubić), a se odihni (odpoczywać, ale porównaj polskie wyrażenie: złapać oddech), a greși (popełniać błąd, porównaj polskie grzeszyć). Słowianie wpłynęli nieco nawet na rumuńską wymowę i gramatykę, np. prejotację niektórych słów: este [jeste], sposób tworzenia liczb nastych z wykorzystaniem cząstek spre+zece (na+dziesięć), sufiksy takie jak –ac, –că (prostac, orăşeancă). Dzisiaj slawizmy stanowią ok. 14% bazowego słownictwa rumuńskiego, co sprawia, że tak trudno jest go zrozumieć użytkownikom pozostałych języków romańskich, które nie zostały poddane tak silnej slawizacji. Oto przykłady słów, gdzie rumuński wyłamuje się ze swojej romańskiej rodziny:
‘przyjaciel’: wł. amico, hiszp. amigo, fr. ami, port. amigo, rumuński…: prieten
‘błąd’: wł. errore, hiszp. error, fr. erreur, port. erro, rumuński…: greșeală
Zachowanie przypadków
Rumuński odziedziczył z łaciny pięć przypadków: Mianownik, Dopełniacz, Celownik, Biernik i Wołacz. Inne języki romańskie utraciły system przypadków, upraszczając tym samym ogrom struktur gramatycznych. Jednak jeśli zamierzasz uczyć się rumuńskiego, to pocieszę Cię, że 5 przypadków gramatycznych nie oznacza pięciu zupełnie innych form do nauczenia się, bo rzeczowniki i przymiotniki występują w parach: Mianownik wygląda tak jak Biernik, a Celownik tak jak Dopełniacz. Sprawy komplikują się nieco bardziej przy… zaimkach 😉 Trzeba również uważać na rząd czasownika, czyli pamiętać, który czasownik łączy się z którym przypadkiem – na szczęście i to jest całkiem intuicyjne, bo różnic w stosunku do języka polskiego jest bardzo niewiele.
Rodzaj nijaki
Rumuński, w przeciwieństwie do języków romańskich, zachował rodzaj nijaki. Jest on bardzo specyficzny, ponieważ nie ma swojej trzeciej formy, różnej od rodzaju męskiego i żeńskiego (tak jak np. w języku polskim). To tzw. genus alternans, rodzaj nijaki, który jest trochę trans 😉 Gdy występuje w liczbie pojedynczej, przyjmuje formy męskie, a gdy w liczbie mnogiej – żeńskie.
Np. un scaun – ‘krzesło’ ma rodzaj nijaki i w liczbie pojedynczej dostało rodzajnik męski
Două scaune – to samo krzesło w liczbie mnogiej, a więc z żeńską formą liczebnika 2 (două ‘dwie’)
Rodzajniki enklityczne – czyli jakie?
Podobnie jak reszta języków romańskich, rumuński posiada rodzajniki, np. określone i nieokreślone. Znacząca różnica jednak polega na tym, że rumuński te rodzajniki określone… dokleja na koniec słowa, a nie stawia na początku. To są właśnie rodzajniki enklityczne – przyrastające do słowa jak ogonek. Na przykład ‘szpital’ to po rumuński spital, ale ten konkretny szpital to już spitalul. Dla porównania w hiszpańskim to: hospital, el hospital.
Rumuńskie rodzajniki enklityczne to –ul, -le, -a (dla liczby pojedynczej), -i, -le (dla liczby mnogiej).
Rotacyzm
Kolejną unikalną cechą rumuńskiego jest rotacyzm. W czasie ewolucji tego języka doszło do zmiany głoski [l] na [r] w pozycji między dwiema samogłoskami. Dlatego dzisiejszy rumuński ma wiele słów, które mają [r] tam, gdzie reszta języków romańskich ma [l], np.:
‘słońce’: wł. sole, fr. soleil, hiszp. sol, port. sol, rum. soare
Inne słowa, gdzie w rumuńskim doszło do rotacyzmu, to np. cer ‘niebo’, miere ‘miód’, biserică ‘kościół’, înger ‘anioł.
Rumuński a inne języki romańskie
Nauka rumuńskiego może być niezwykle interesującym doświadczeniem dla każdego miłośnika języków właśnie ze względu na jego mozaikowy charakter. Z jednej strony dominanta romańska i zachowanie archaicznych cech łaciny, z drugiej zaś ogromny wpływ słowiańszczyzny składają się na unikalność i bogactwo języka rumuńskiego.
rumuński a inne języki romańskie, rumuński a inne języki romańskie
Podobają Ci się Opowieści z Rumunii? Ogromnie się z tego cieszę! Jeśli chcesz wesprzeć moją dalszą działalność, możesz postawić mi wirtualną kawę.
zobacz także:
Próbując odpowiedzieć na pytanie "Czy język rumuński jest trudny", opowiadam o urokach i zawiłościach tego języka!
Nieprzetłumaczalny język rumuńskich uczuć - słowo dor, jego znaczenia i rola w kulturze